Osoby uprawnione do zachowku

Kręg osób uprawnionych do uzyskania zachowku określa przepis art. 991§ 1 k.c., w którym określa się, iż są to:

• zstępni spadkodawcy- czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.,
• małżonek,
• rodzice spadkodawcy (rodzeństwo spadkodawcy nigdy nie będzie uprawnione do zachowku), 

Jednakże na uwadze trzeba mieć, iż przepisy wskazują również na osoby, które będą pozbawione możliwości dochodzenia zachowku, obecnie są to:

• osoby, które zostały uznane za niegodne, 
• osoby, które zrzekły się dziedziczenia, 
• osoby, które odrzuciły spadek, 
• małżonek, który jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione,
• osoby, które zostały wydziedziczone przez spadkodawcę. 

W sytuacji, gdy zstępni spadkodawcy zostali pozbawieni prawa do zachowku, regułą jest, że w ich miejsce powołani do zachowku będą ich zstępni, chyba, że w umowie o zrzeczenie się dziedziczenia strony umowy postanowią inaczej. 

Ile wynosi zachowek?

Jedna stała wysokość zachowku nie jest określona w przepisach. Wpływ na to ma wiek i specyfika spadkobiercy ustawowego.

Zasadą jest, iż zachowek wynosi połowę tego, co spadkodawca otrzymałby, gdyby dziedziczyłby ustawowo. Jednak, kodeks cywilny przewiduje dwa wyjątki: wobec osób trwale niezdolnych do pracy oraz osób małoletnich (do osiemnastego roku życia). Te osoby mogą się ubiegać o zachowek w wysokości 2/3 tego, co otrzymałyby w przypadku dziedziczenia ustawowego.

W najnowszym orzecznictwie wskazuje się, iż  obliczenie zachowku polega na ustaleniu wysokości sumy pieniężnej, jakiej uprawniony do zachowku może domagać się na podstawie art. 991 § 2 k.c. od spadkobiercy. Samą wysokość zachowku ustala się za pomocą obliczeń, które w zasadzie przebiegają w trzech etapach: najpierw ustala się udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, potem ustala się substrat zachowku, który po przemnożeniu przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku daje poszukiwaną wielkość, czyli wysokość zachowku. Aby ustalić substrat zachowku należy przede wszystkim określić tzw. czystą wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę między wartością stanu czynnego spadku, a wartością stanu biernego spadku (tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 stycznia 2021 r., sygn. akt I ACa 544/20).

Przy obliczaniu wysokości zachowku należy także pamiętać o tym, iż uwzględnia się tu udziały spadkobierców, którzy nie mogą (zostali uznani za niegodnych dziedziczenia) lub nie chcą dziedziczyć (np. odrzucili spadek). Ponadto, wysokość zachowku obniża się o wartość darowizn, które spadkodawca otrzymał za życia zmarłego.

Kto jest zobowiązany do zapłaty zachowku?

Można wyróżnić trzy grupy osób, które będą zobowiązane do zapłaty zachowku:

1. 1. spadkobiercy -  są to oczywiście osoby powołane do dziedziczenia, najczęściej będziemy tu mieć do czynienia z powołaniem do dziedziczenia na podstawie testamentu. Może zdarzyć się tak, iż spadkobiercy zobowiązani do zapłaty zachowku będą jednocześnie także osobami uprawnionymi do zachowku. Wtedy ich obowiązek wypłaty zachowku będzie ograniczony jedynie do nadwyżki, która przekracza należny im zachowek,
   2. zapisobiercy windykacyjni - są to osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny. Ich odpowiedzialność do zapłaty zachowku aktualizuje się w przypadku, gdy nie będzie możliwe uzyskanie kwoty zachowku od spadkobiercy/ów. Ponadto, ich odpowiedzialność za zachowek ograniczona jest do wartości wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego, a w sytuacji, gdy osoby te są sami uprawnieni do zachowku, wtedy ponoszą odpowiedzialność jedynie w granicach nadwyżki przekraczającej ich własny zachowek. W  przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz kilku osób, ponoszą oni odpowiedzialność solidarną za zachowek. Co więcej, zapisobiercy windykacyjni mogą zwolnić się z obowiązku zapłaty zachowku poprzez wydanie przedmiotu zapisu windykacyjnego.
   3. obdarowani przez spadkodawcę - osoby te są zobowiązane do zapłaty zachowku, gdy uprawniony do zachowku nie może otrzymać zachowku od powyżej wskazanych kręgów osób. Obdarowani odpowiadają za zapłatę zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Natomiast jeśli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, to odpowiedzialność wobec innych uprawnionych do tego roszczenia osób ogranicza się do wysokości nadwyżki, która przekracza jego własny zachowek.

Doliczanie darowizn i zapisów do zachowku

Co do zasady, dolicza się darowizny uczynione przez spadkodawcę  przy obliczaniu zachowku. Natomiast nie dolicza się:

• darowizn przyjętych zwyczajowo w danych stosunkach np. prezenty na urodziny, imieniny, czy inne okazje- bez znaczenia pozostaje tu fakt, czy darowizny te były dokonane na rzecz spadkobierców ustawowych, czy też nie,
• darowizn dokonanych ponad 10 lat przed otwarciem spadku (otwarcie spadku równoznaczne jest ze śmiercią spadkodawcy) , przy czym darowizn dokonanych więcej niż przed dziesięciu laty nie dolicza się do spadku tylko wówczas, gdy zostały dokonane na rzecz "osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku"

W przypadku  zaliczania darowizn na wartość zachowku ich wartość oblicza się według stanu z chwili ich dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Nadto, przy kwestii darowizn, należy wskazać, iż darczyńca może oświadczyć, iż zwalnia darowiznę z zaliczenia jej na poczet schedy spadkowej, jednak fakt ten nie ma znaczenia dla ustalenia wysokości zachowku. Zwłaszcza oświadczenie takie nie powoduje, że darowizny tej nie dolicza się do ustalenia wysokości zachowku dla uprawnionych.

Źródło:

https://adwokatzachowek.pl/zachowek-poznan/

https://adwokaci-ks.pl/porady/zachowek-czym-jest-kiedy-i-komu-przysluguje-i-jak-go-obliczyc/